Tabla de Contenidos
Popol Wuj lub Popol Vuh, nazwa, która tłumaczy się jako „księga rady” lub „księga społeczności”, gromadzi legendy Majów, które opisują ich światopogląd i zwyczaje poprzez opowieści o mitach o pochodzeniu świata i różnych wydarzeniach związanych z Cywilizacja i natura Majów. Popol Vuh został napisany około 1550 roku, na początku hiszpańskiego podboju, w języku K’iche’ (język Majów Quiché); W latach 1701-1703 Fray Francisco Ximénez dokonał transkrypcji i przetłumaczył go na hiszpański, publikując w równoległych kolumnach w obu językach. Obecnie istnieje kilka współczesnych tłumaczeń; Cytaty zawarte w tym artykule, a także niektóre komentarze, odpowiadają tłumaczeniu Luisa Enrique Sama Colopa opublikowanemu w 2008 roku.
Zapisy legend, które opowiada Popol Vuh, sięgają kultury Olmeków i pierwszych etapów kultury Majów. Mitologiczne bliźniaki Popol Vuh pojawiają się obok boga kukurydzy na malowidłach ściennych znalezionych w San Bartolo w Gwatemali; Powstały one około 100 roku p.n.e. i do dziś są najstarszymi w kulturze Majów oraz wykazują ciągłość estetyczną między późną ikonografią Olmeków i Majów. Bliźniacy Azuzul, dwie podobne postacie ludzkie ustawione przed dwoma jaguarami i znalezione w pobliżu San Lorenzo, jednego z dwóch głównych ośrodków miejskich Olmeków, również były kojarzone z mitologicznymi bliźniakami Popol Vuh.
Cel Popol Wuj jest jasno określony na początku.
Tutaj będziemy pisać, ustalimy starożytne słowo; pochodzenie, początek wszystkiego, co wydarzyło się w k’iche’ people, narodzie k’iche’ people. Tutaj zaczynamy nauczanie, wyjaśnianie i związek ukrytego i objawionego przez Tz’aqol fütol, 'Alom, K’ajolom, imiona Junajpu Wuch’, Junajpu Utiw; Saqi Nim Aq Sis; Tepew Q’ukumatz; serce jeziora, serce morza…
Mit stworzenia
Wszystko jest w zawieszeniu, wszystko jest w spoczynku, spokój, wszystko jest ciche; wszystko jest pomrukiem, a sklepienie Nieba jest puste. To jest więc pierwsze słowo, pierwsze wyrażenie: kiedy nie było jeszcze ani człowieka, ani zwierzęcia; ptak, ryba, krab, drzewo, kamień, jaskinia, wąwóz, słoma, las, istniało tylko Niebo. Nie ukazało się jeszcze oblicze Ziemi, było tylko spokojne morze, tak jak cała przestrzeń Nieba…
Tak zaczyna się mit powstania Popol Vuh. Z tej ciszy opowiada się, jak Ziemia wyłoniła się z wód. I troska twórców: „W wodzie były tylko Tz’aqol, Bitol, Tepew Q’ukumatz, Alom, K’ajolom”. To były istoty, które je przywoływały i stworzyły zwierzęta i ptaki, które zaludniły góry i wąwozy.
Niech wody się rozejdą, niech opadną! Ponieważ Ziemia musi się wyłonić, trzeba zobaczyć jej powierzchnię. Po siewie nadejdzie narodziny Nieba i Ziemi; Czyż nie jest to miejsce czci, inwokacji do naszych stworzonych istot, do naszych stworzonych istot?
Ponieważ jednak nie potrafiły wymówić imienia swoich stwórców, stały się pokarmem dla innych istot.
… Ale oni nie mogli mówić, nie jak ludzie; Tylko piszczały, tylko chichotały, tylko wyły. Ich język nie był wyraźnie zamanifestowany, każdy inaczej krzyczał… Zmieniliśmy zdanie: ich posiłki, ich porcje, ich pokoje, ich miejsce rozrodu. Twoje będą wąwozy, lasy, bo nie uwielbiłeś nas…
… Spróbujmy jeszcze raz. Czyż nie zbliża się czas sadzenia i świtu? Budujmy, kto nas podtrzymuje, kto nas ratuje. Jeśli nie, jak zostaniemy nazwani i zapamiętani na Ziemi? Próbowaliśmy już pierwszych dzieł, naszych pierwszych stworów. Ale nie osiągnięto tego, że byliśmy przez nich adorowani lub szanowani. Więc spróbujmy sprawić, by istoty były posłuszne, szanowały nas, które nas wspierają, które troszczą się o nas, mówili…
Potem z ziemi i błota, które się rozkruszyło i zwilżyło wodą, powstała pojedyncza istota.
… Ale nie widzieli tego dobrze, nie było dobrze zbudowane, nic innego nie było miękkie, nic innego nie było rozwodnione; rozpadł się, pokruszył i zamoczył. Głowa nie była podparta, twarz zwrócona na bok, twarz nieruchoma, nie mógł odwrócić wzroku…
To drugie stworzenie również zostało złomowane. Stąd pochodziły drewniane istoty, które mówiły i rozmnażały się jak ludzie, ale nie miały ducha ani myśli. Dlatego zostali unicestwieni i zaatakowani przez własne zwierzęta i przybory kuchenne.
… Z drewnianych lalek wyrosną dobrzy, drewniani ludzie, którzy rozmawiają, rozmawiają na powierzchni Ziemi. Niech tak będzie! …wydawali się ludźmi w swojej mowie, wydawali się ludźmi w swojej rozmowie; To byli ludzie, którzy zamieszkiwali Ziemię, rozmnażali się, mieli córki, lalki, drewniani ludzie, mieli synów. Ale nie mieli ducha i nie mieli myśli, nie pamiętali swoich Stwórców, swoich Twórców. Po prostu chodziły, czołgały się. Nie pamiętali już Uk’u’x Kaja. Tak więc zostali osądzeni: to była tylko próba, to była tylko demonstracja ludzi… Oto więc ich unicestwienie, ich zniknięcie, ich zniszczenie…
Mit stworzenia jest kontynuowany w różnych legendach.
(cytaty z Luis Enrique Sam Colop, 2008)
Bliźniacy z mitologii Majów
Junajpu i Xbalamke, które jest również pisane jako Huanhpú i Ixbalanqué, to dwaj bracia bliźniacy i postacie z mitologii Majów, których legenda jest opowiedziana w Popol Vuh. W mitologicznej chronologii Popol Vuh, przed Junajpu i Xbalamke pojawiają się Jun Junajpu i Wuqub Junajpu. Podobnie jak wszystkie kultury Mezoameryki, Majowie wierzyli w cykle czasowe, w cykliczną destrukcję i odnowę kosmosu, które nazywano „wiekami świata”. Jun Junajpu i Wuqub Junajpu byli kukurydzianymi bliźniakami i żyli w drugim świecie.
… Byli wielkimi mędrcami, mieli wielką wiedzę, byli wróżbitami tutaj na powierzchni Ziemi; dobrej natury i dobrych manier. Uczyli sztuki i pracy Jun Batz”i Jun Chowen, synowie Jun Junajpu. We flecistach, śpiewakach, wytwórcach dmuchawek, pisarzach; podobnie rzeźbiarze, złotnicy z jadeitu, złotnicy ze srebra powstali Jun Batz” i Jun Chowen …
Panowie Jun Kame i Wuqub Kame zaprosili Jun Junajpu i Wuqub Junajpu do podziemnego świata Majów, Xibalba, na grę w piłkę. W Xibalba Jun Junajpu i Wuqub Junajpu zostali poddani różnym testom i oszukani.
… To, czego chcieli mieszkańcy Xibalby, to narzędzia do gry Jun Junajpu i Wuqub Junajpu: ich skórzane ochraniacze, paski, ochraniacze ramion, nakrycia głowy, ochronne chusteczki do nosa, strój Jun Junajpu i Wuqub Junajpu…
W przeddzień meczu wysłano ich do Ciemnego Domu i wręczono im cygara i pochodnie; kazano im trzymać je przez całą noc bez ich spożywania. Nie zdali tego testu, a karą za niepowodzenie była śmierć. Jun Junajpu i Wuqub Junajpu złożono w ofierze i pochowano, ale głowa Jun Junajpu została odcięta, więc tylko jego ciało zostało pochowane obok jego młodszego brata.
Władcy Xibalby umieścili głowę Jun Junajpu między gałęziami drzewa na drodze, a drzewo wydało owoce. Nazywano go drzewem Jícaro lub głową Jun Junajpu. Władcy Xibalby zabronili ścinania owoców lub odwiedzania drzewa. Ale dziewica Ixkik, córka Pana Kuchuma Kik, była zdumiona opowieścią o drzewie i poszła sama je zobaczyć. Tam rozmawiał z czaszką Jun Junajpu, która poprosiła go o wyciągnięcie ręki; czaszka na nią splunęła.
… Tam dziewczyna wróciła do swojego domu po udzieleniu jej wielu rad. Natychmiast dzieci zostały poczęte w jej łonie przez samą moc śliny, a zatem Junajpu i Xbalamke zostali zrodzeni …
Mit o ciąży docella Ixkik” podnosi ciągłość życia dzieci, bliźniaków Junajpu i Xbalamke, przekraczając zdradę Lordów Xibalby. Jak Jun Junajpu mówi dziewicy Ixkik”.
[…] Oblicze panów, ludzi, mędrców, mówców nie gaśnie, nie znika; przebywa ze swoimi córkami, ze swoimi synami. Niech tak będzie! Oto, co z tobą uczyniłem. Wyjdź na powierzchnię ziemi, aby nie umrzeć, bo wchodzisz w słowo…
Junajpu oznacza dmuchawkę, czyli tego, kto trzyma dmuchawkę. Jun oznacza jeden, aj to zaborczy, a pu to skrót od pub , co oznacza dmuchawkę. Xbalamke można interpretować jako małego jaguara jelenia, gdzie przedrostek X jest zdrobnieniem, Balam oznacza jaguara, a Ke jest apokopą Kej , co oznacza jelenia. Zaproponowano jednak inną interpretację Balamq’e, w której słowo to składałoby się z Balam , co oznacza ukryty, i Q’e ., co oznacza słońce; ukryte lub nocne słońce. Ta interpretacja wydaje się bardziej zgodna z mitem, ponieważ w końcu Junajpu staje się Słońcem, a Xbalamke Księżycem, co można interpretować jako nocne słońce.
Po tym, jak dziewica Ixkik uciekła z Xibalby, oszukując Lordów, którzy kazali ją zabić z powodu ciąży, zamieszkała na Ziemi z Ixmukane; była to matka Jun Junajpu i Wuqub Junajpu, która wychowała dwóch synów Jun Junajpu, Jun Batz 'i Jun Chowen. Junajpu i Xbalamke byli okrutnie traktowani przez babcię i braci i dorastali w lesie, polując na ptaki z dmuchawkami.
… Wiedzieli już o jego narodzinach, już mieli moce; wiedzieli, że są spadkobiercami swoich rodziców, którzy udali się do Xibalby i tam zmarli. Byli wielkimi mędrcami, ponieważ Jun Batz’ i Jun Chowen mieli wszystko jasne w swoich sercach. Kiedy jednak urodzili się jego młodsi bracia, nie wykazali się mądrością z powodu zazdrości, a uraza, którą mieli w sercach, spadła na nich samych. Nie bez powodu przekształcili ich Junajpu e Xbalamke, którzy na co dzień utrzymywali się tylko ze strzelania z dmuchawki. Nie kochała ich babcia ani Jun Batz” i Jun Chowen…
Junajpu i Xbalamke rosły, podobnie jak ich moce; ukarali swoich starszych braci, zamieniając ich w małpy. Junajpu i Xbalamke znaleźli piłkę, której ich ojciec, Jun Junajpu, nie przywiózł do Xibalby, a także boisko do piłki zbudowane przez ich ojca. I grali przez kilka dni, co ponownie zirytowało Lordów Xibalby. Po wielu przygodach Junajpu i Xbalamke zeszli do Xibalby, podążając tą samą drogą prób, którą wcześniej przebyli ich rodzice, ale dzięki swojej przebiegłości uniknęli sztuczek i pułapek, które zastawili na nich Władcy Xibalby i pokonali ich w grze w piłka. Przeszli próbę pochodni i zapalonych cygar, oszukując Lordów Xibalby, sprawiając, że ogon ary przechodził przez nie jak blask pochodni,
… Ich imiona nie zostaną zapomniane. Niech tak będzie! Powiedziały rodzicom, kiedy pocieszyły swoje serca. Spłaciliśmy tylko jego śmierć, jego zniknięcie; smutki, udręki, które je stworzyły! To była więc jego wiadomość pożegnalna po pokonaniu całej Xibalby. Potem wstąpili tutaj, pośród jasności. Natychmiast wstąpili do nieba: jedno było Słońcem, a drugie Księżycem. Wtedy rozświetliło się sklepienie nieba, oblicze ziemi, na niebie osiadły…
W zapisach bliźniaków zidentyfikowanych na rzeźbach i obrazach Junajpu i Xbalamke nie są identyczni. Junajpu jest większy, zręczny i męski, z czarnymi plamami na prawym policzku, ramieniu i ramionach. Słońce i poroże jelenia to główne symbole związane z Junajpu, chociaż oba bliźniaki są często kojarzone z symbolami jelenia. Xbalamke jest mniejszy, leworęczny i często ma kobiecy wygląd, a Księżyc i króliki są jego symbolami. Xbalanque ma plamy na skórze jaguara na twarzy i ciele.
Bliźnięta są również obecne w kalendarzu Majów, wskazując na ich znaczenie, które sięga kultury Olmeków i wczesnych etapów cywilizacji Majów. Mit o bliźniakach znajduje się w tradycjach większości rdzennych kultur Ameryki Środkowej i Północnej. Są częścią mitów i legend, które opowiadają, jak ich legendarni przodkowie musieli przejść różne testy. Śmierć i odrodzenie są sugerowane w przedstawieniu bliźniaków w postaci człowieka-ryby. W wielu kulturach Mezoameryki rybi bogowie to ludzkie embriony pływające w mitycznym jeziorze.
Źródła
Aleksandra Boskovicia. Znaczenie mitów Majów . Anthropos 84 (1/3) (1989): 203–12.
Bettina L. Knapp. Popol Vuh: pierwotna matka uczestnicząca w stworzeniu . Zbieg 12.2 (1997): 31–48.
Luisa Enrique Sama Colopa. Popol Wuj CHOLSAMAJ, Gwatemala, 2008. ISBN 978-99922-53-70-0 https://popolmayab.files.wordpress.com/2018/10/popol-wuj-kaxlan-tzij.pdf
Mary E. Miller, Karl Taube. Ilustrowany słownik bogów i symboli starożytnego Meksyku i Majów. Thames and Hudson, Londyn, 1997.
Patricia Gilman, Marc Thompson, Kristina Wyckoff. Zmiana rytualna i odległa: ikonografia mezoamerykańska, szkarłatne ary i wielkie kivy w regionie Mimbres w południowo-zachodnim Nowym Meksyku . Amerykańska starożytność 79 (1) (2014): 90–107.
Roberta J. Sharera. Starożytni Majowie. Wydanie szóste, Stanford University Press, Stanford, Kalifornia, 2006.
